Levent AKBAY – 08.05.2025 Nasıl Bir EKONOMİ Gazetesi / ‘Reel Ekonomi’
Reel Sektör Masası Köşesi
İşveren sigorta payı Slovenya’da yüzde 16. Çin’de ise işveren payı yüzde 19-22., buna karşın işçi payı yüzde 10’larda.
__________________
Yatırım ikliminde maya tutsaydı, makro ekonomik göstergeler istikrarlı olsaydı, yabancı sermaye çekip, yatırım kaçırmasaydık; bir hayal gibi olan dış ticaret fazlasını verip, borçlanmaz ve belki de makus talihi yenmek için şans yaratırdık. Ancak görünen o ki; zor gelinmesine karşın, kolay gidiliyor.
Farba Otomotiv AŞ Yönetim Kurulu Başkanı Ahmet Bayraktar; Almanya, Slovenya, Çin, Bulgaristan ve Türkiye’deki tesislerinde üretim deneyimi olan küresel bir işadamı. Son olarak yurt dışında yaptıkları iki fabrika ve bir Ar-Ge merkezi yatırımını anlatıyor. “Neden dışarısı ve neden Bulgaristan?” merakı içinde dinliyorum.
Yatırım yapılan ülkenin nüfusu, erkek kadın dengesi, yaş ortalaması, stratejik ve jeopolitik konumu, dünyada hangi küresel kurumlarla işbirliği içinde olduğu, hangi ülkelere mal satabildiği, müşteri kitlesinin büyüklüğü, ekonomik büyüme trendi, yabancı sermaye çekiş kapasitesi, işsizlik oranı, parasının istikrarı… Yatırım iklimi unsurlarını teker teker anlatıyor.
Sıra vergilere geldi: “Bulgaristan’ın en önemli özelliklerinden bir tanesi vergilerinin düşük olması. Gelir ve kurumlar vergisi yüzde 10, stopaj yüzde 5. Dolayısıyla vergi açısından cazip bir ülke. Peki, rekabetçilik! Maliyetleri istikrarlı elektrik ve doğalgaz fiyatları var. Emlak, inşaat maliyetleri çok düşük. Ofis, servis, gıda, yaşam maliyetleri bizden çok daha ucuz.”
Bir de “yönetilebilirlik” var. “Fabrikalar Plovdiv, Filibe’de. İstanbul’dan çıktığınızda 4 saatte fabrikada olabiliyorsunuz. Ulaşım kolay. IT ve mühendislik konularında iyiler. Kadın iş gücü katkısı orada önemli, kadın yönetici oranı yüksek, çalışanların en az yüzde 50’si birden fazla yabancı dil biliyor, çalışanların en az yüzde 25’i üniversite mezunu; üniversiteler yılda 100 bin mezun veriyor. İş gücüne katkı payı ise 3,3 milyon kişi. Hızlı büyüyen sektörlere baktığımız zaman; otomotiv tedarik, sağlık, elektronik, bilgi işlem, robotik gibi katma değeri yüksek sektörler. Yatırım teşvikleri olarak hükümetin verdiği sertifikalar var. Mali katkısı yok gibi ancak sizi kesinlikle bürokrasiden ve ‘corruption’dan koruyor.”
Neden Bulgaristan? “Çünkü AB üyesi. Başta Almanya olmak üzere müşterilere rahatça ulaşabiliyorsunuz. Türkiye’de çifte vatandaş olan Bulgar kökenli vatandaşlarımızın olması, ayrıca Türkiye’den gerektiğinde tecrübeli ekip transferi de önemli kolaylık.
Yazılım konularında eğitimli ve nitelikli işgücünü bulma imkanı var. Nitekim kurduğumuz bir Ar-Ge merkezinde 50 nitelikli mühendis çalıştırıyoruz. Ancak 1000-1500 çalıştıran bile var.”
Neden Bulgaristan? “Türkiye gerçekten çok pahalı. Hele bugün daha da pahalı. Oldukça büyük bir arsayı metrekaresi 18,6 Euro’dan aldık. Mavi yaka giydirilmiş ücret maliyeti bizde 15-16 Euro. Slovenya’da 15-16 Euro, Bulgaristan’da 9-9,5 Euro, Çin’de 8 Euro. Türkiye’de elektrik fiyatları biraz düşük gibi görünse de diğer ülkeler ile çok fazla farkı yok. İşveren sigorta payı Slovenya’da yüzde 16. Çin’de işveren payı yüzde 19-22, buna karşın işçi payı da Çin’de yüzde 10’larda. Türkiye’de yüzde 15, Bulgaristan’da ise yüzde 13,78. Gelir vergisi dilimlerine baktığınızda Türkiye’de çalışan maliyetlerinde yüzde 15 ile yüzde 40 arasında. Slovenya’da yüzde 16-50, Çin’de ise yüzde 3 ile 45 arasında dilime göre değişmekte. Bulgaristan’da sadece yüzde 10.”
49,5 milyon Euro tutarında bir yatırım, 72 milyon Euro ciro, işçisi ve mühendisi ile 550 kişilik istihdam… Bulgaristan’ı bu nedenlerle tercih ettiğini öğrendikten sonra ayrıca sormak lazım: Acaba neden Mısır?